Fılm Noir'ın Türk sinemasındaki yapısal değişimi: Üç Tekerlekli Bisiklet ve Üç Maymun karşılaştırması

Abstract

Kara film, İkinci Dünya Savaşı öncesi ve sonrası ABD'de yaşanan sosyal, siyasi, ekonomik ve kültürel olayların bir sonucu olarak Hollywood sinemasında ortaya çıkmıştır. Tema olarak merkezine 'suç, ahlâk, etik, doğru-yanlış, iyi-kötü, varoluş, kimlik' gibi kavramları alarak, içinde bulunduğu düzene ve bireyin kendisine karşı eleştirel bir duruşta konumlanmıştır. Fransız eleştirmenler tarafından keşfedilen bu filmler birçok sinema akımından, felsefi düşünceden ve sinematografik gelişmeden etkilenmiş; bunun sonucunda geleneksel anlatı kalıplarının tersine, farklı teknikler deneyerek kendi sinema dilini oluşturmayı başarmıştır. Kara film, Türk sineması içinde kendisini, Ömer Lütfi Akad, Memduh Ün ve Osman Seden ile birlikte 1950'li ve 1960'lı yıllarda göstermeye başlamıştır. Bu dönemdeki kara filmlerde Hollywood'daki benzerlerinden farklı olarak toplumsal gerçekçilik ve Türk sinemasında her zaman ilgi görmüş melodram etkisi daha fazla gözlemlenmiştir. 1980 darbesinin ise eleştirel bir duruşa sahip kara filmleri olumsuz anlamda oldukça etkilediğini; ama 1990 sonları kendini gösteren ve 2000lerde öne çıkan bağımsız sinema yönetmenleriyle biçimsel ve yapısal yönden güçlü kara film örnekleri verildiğini söyleyebiliriz. Bu çalışmada, kara filmlerin Türk sinemasındaki yansımaları incelenmiş ve belirlenen yıllar içindeki yapısal değişimi, başlıca öğeleri olan anti kahraman, femme fatale, sinematografi ve şehrin özellikleri dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Araştırma için Üç Tekerlekli Bisiklet (1962) ile Üç Maymun (2008) filmleri seçilmiştir ve Rick Altman'ın yapısalcı modellemesi, semantik ve sentaktik ikili tür yaklaşımı yöntem olarak seçilmiştir. Semantik olarak, anti kahramanların kişisel özellikleri, femme fatale figürleri, filmlerin sinematografisi, şehir/mekân özellikleri ve suçların türü incelenmiştir. Sentaktik olarak ise karakterlerin tutumu ile hikâyelerin gelişimi ve sonu çözümlenmiştir. Seçilen yöntemle incelenen filmler sonucunda, ülkemizdeki kara filmlerin yapısının Hollywood'daki eşdeğerlerine göre daha küçük çapta değiştiği kanısına varılmıştır. Bu değişimler, anti kahraman ve hikâyenin sonu gibi yönlerden Hollywood'daki kara filmlerin dönemsel değişimine benzerlik gösterirken; femme fatale ve şehir gibi yönlerden ise dönemin ülke koşullarına, durum ve olaylarına göre gerçekleşmiştir. Anahtar Sözcükler: Kara Film, Üç Maymun, Üç Tekerlekli Bisiklet, Semantik, Sentaktik, Ömer Lütfi Akad, Nuri Bilge Ceylan, Anti Kahraman, Femme Fatale, Türk Sineması

Film-noir genre first blossomed on the screens of Hollywood movie theaters just around World War II as a result of social, political, economic and cultural developments in US society. The theme of this genre generally focused on terms like “crime, morals, ethics, right/wrong, good/bad, resurrection and identity” and developed a critical stance against the existing order and individuals. Various cinema movements, philosophical trends and cinematography techniques influenced these film-noir movies, discovered by French critics. Consequently, this genre succeeded to develop a novel tongue of cinema instead of traditional narrative. Film-noir was introduced to Turkish cinema starting with Ömer Lütfi Akad, Memduh Ün and Osman Seden in 1950s and 1960s. In contrary to Hollywood, these examples of film-noir included more social reality and melodrama, which was always favored by Turkish cinema. We can assess that 1980 Military coup negatively affected the film-noir movies posing critical stance but after the emergence of liberal directors in late 1990s and their prevalence in 2000s, structurally strong film-noir examples were produced. In this study, we have explored the reflections of film-noir movies in Turkish cinema and analyzed the selected examples of certain years against anti-hero, femme fatale, cinematography and city life features. We have selected Three Wheel Bicycle (Üç Tekerlekli Bisiklet) (1962) and Three Monkeys (Üç Maymun) (2008) movies to analyze using Rick Altman’s structural model of semantic/syntactic approach to film genre. In semantic analysis, we have explored characters of anti-heroes, figures of femme fatale, cinematography of movies and features of cities/places. Additionally, we have explored the development of story, attitudes of the characters and the ending of the story in syntactic analysis. After conducting this analysis by the selected method we have concluded that structure of film-noir movies of Turkish cinema experienced a minimal change compared to their Hollywood equivalents. These observed changes resemble their Hollywood examples in the areas such as anti-hero and the ending of the story but seem to be influenced mostly by local conditions and incidents in the areas such as femme fatale and city life.