Kontrol Aygıtı Olarak İmmersiyon: Post Sinemada Hazzın İdeolojik Etkileri

Abstract

İlk icadından bu yana durmaksızın bir evrim geçiren sinema aygıtı, izleyicisini konumlandırıp dönüştürürken immersif bir yapı üretmeye devam etmiştir. Bu immersif yapı, haz mekanizmasıyla ilişkili olarak inşa edilmiştir. Bu tez, immersiyonu yalnızca bireysel bir deneyim olarak değil, immersiyona maruz kalan izleyicinin öznelliğini aktif olarak inşa eden ideolojik bir sistem olarak incelemektedir. Bu çalışma, immersiyonu sinema aygıtının teorik çizgisi içine yerleştirerek, immersif stratejilerin -özellikle post-sinema bağlamında- haz mekanizması ile algıyı ve hareketi şekillendiren kontrol araçları olarak nasıl işlev gördüğünü araştırmaktadır. Jean-Louis Baudry'nin Althusser'in ideolojik aygıt tanımını uyarlamasından yola çıkan araştırma, aygıt teorisini, kolektif sinema deneyimlerinin yerini giderek bireyselleştirilmiş, immersif ve dijital olarak aracılanmış ortamların aldığı çağdaş medya dönüşümleri ışığında yeniden yorumluyor. Birincil analiz nesnesi olarak sanal gerçekliğe odaklanan bu çalışma, post-sinematik biçimlerin geleneksel görsel rejimleri nasıl genişlettiğini ve yeniden biçimlendirdiğini incelemek için film teorisi, medya arkeolojisi, sanat tarihi ve Foucaultcu iktidar kavramlarını içeren disiplinler arası bir yaklaşım kullanıyor. Sanal gerçekliği daha geniş sosyo-politik, teknolojik ve estetik bağlamlarla ilişkili olarak analiz eden tez, post-sinematik teoride ortaya çıkan tartışmalara katkıda bulunuyor ve immersiyonun bir dispositif ve haz alanı olarak nasıl işlediğini anlamak için eleştirel bir çerçeve sunuyor.

The cinematic apparatus, which has undergone a non-stop evolution since it was first invented, has continued to produce an immersive structure while positioning and transforming its spectator. This immersive structure is built in relation to the mechanism of pleasure. This thesis investigates immersion not merely as an individual experience but as an ideological system that actively constructs the subjectivity of the immersed spectactor. By situating immersion within the theoretical lineage of the cinematic apparatus, this study asks how immersive strategies—particularly in the context of post-cinema—function as dispositifs of control that shape perception and action through pleasure mechanisms. Drawing on Jean-Louis Baudry's adaptation of Althusser's ideological apparatus theory, the research reinterprets apparatus theory in light of contemporary media transformations, where collective cinematic experiences are increasingly supplanted by individualized, immersive, and digitally mediated environments. Focusing on VR as the primary object of analysis, this study employs an interdisciplinary approach that includes film theory, media archaeology, art history, and Foucauldian concepts of power to examine how post-cinematic forms extend and reformulate traditional visual regimes. It explores how immersion operates ideologically through mechanisms of visual pleasure, consent, and behavioral modulation, emphasizing its role in shaping subjectivity within digitally mediated spaces. By analyzing VR in relation to broader socio-political, technological, and aesthetic contexts, the thesis contributes to emerging debates in post-cinematic theory and offers a critical framework for understanding how immersion functions as a dispositif of control and a site of pleasure.