Gedik Ahmed Paşa'nın vakıf yapılarının koruma bağlamında değerlendirilmesi Evaluation of Gedik Ahmed Pasha's foundation structures in the context of conservation

Abstract

A vast majority of the architectural cultural assets that have survived from the Ottoman period were produced through foundations. Architectural productions carried out through foundations have had a very important role in the development of cities. One other issue which is as important as the construction of foundation institutions has been the continuation of these facilities directed to public services for long years and the protection of the buildings where the services are performed. The architectural productions of Gedik Ahmed Pasha, one of the influential political figures during the period of Mehmed II (1451-1481), spread through Kütahya and its surroundings, provide a good example on the role of foundations in the formation and development of cities. The aim of this study is to determine the changes that the Gedik Ahmed Pasha Foundation buildings have undergone from the time they were built until the present day together with their causes, and to evaluate the conservation problems of the structures within the framework of the understanding and mechanism of conservation both in its era and today. In order to develop a historical background, information about the identity of Gedik Ahmed Pasha and his political military career were included in the study, and the establishment of Gedik Ahmed Pasha Foundation was examined within the framework of political, economic, cultural and architectural environment of the 15th century. Since matters such as the functioning, management and supervision of foundations are directly related to the conservation mechanisms of foundations, they have been discussed in detail. Gedik Ahmed Pasha's architectural productions were determined by using the translation of the copy of the foundation certificate no. 2088, which is registered in the General Directorate of Foundations. In line with this information, a catalog section was formed, which contains general definitions about building types and architectural definitions of buildings that have survived. The next section of the study seeks answers to questions about why and how foundation works are protected or not. While trying to answer these questions, a general framework was drawn regarding the conservation approaches of foundations during the Ottoman and Republican eras. The role of the foundation institution on the conservation and restoration activities is discussed with examples through Gedik Ahmed Pasha Foundation. The changes and restorations that the buildings that have ceased to exist from the time they were built or that survive today have been identified. The economic and social processes that led to changes and restorations were examined through accessible documents and resources on the subject and with a chronological narrative. With this approach, efforts were made to reveal how the conservation of foundation structures is handled, in correlation with local or global dynamics and historical processes. In the last section, the authenticity and conservation problems concerning six surviving structures belonging to the foundation which was examined on site, a mosque, a madrasa, three baths and a covered bazaar, were determined based on observation and various suggestions have been presented Keywords: Ottoman architecture, II. Mehmed Period, Gedik Ahmed Pasha Foundation Architectural Conservation

Osmanlı Dönemi'nden günümüze ulaşan mimari kültür varlıklarının çok büyük kısmı vakıflar yoluyla meydana getirilmiştir. Vakıflar aracılığı ile gerçekleştirilen mimari üretimler kentlerin imar edilmesinde çok önemli bir role sahip olmuşlardır. Vakıf kuruluşlarının inşa edilmesi kadar önem taşıyan bir diğer konu; kamu hizmetlerine yöneltilmiş olan bu tesislerin uzun yıllar devam edebilmesi ve hizmetlerin yerine getirildiği binaların korunmaları konusudur. II. Mehmed Dönemi'nin (1451-1481) etkin siyasi figürlerinden biri olan Gedik Ahmed Paşa'nın Kütahya ve çevresine dağıldığı gözlenen vakfı aracılığı ile gerçekleştirdiği mimari üretimleri kentlerin oluşumunda ve gelişiminde vakıfların rolü üzerine güzel bir örnek oluşturmaktadır. Bu çalışma Gedik Ahmed Paşa Vakfı yapılarının inşa edildikleri dönemden günümüze değin geçirdiği değişimleri nedenleriyle birlikte tespit etmeyi, yapıların korunma sorunlarını hem çağının hem günümüzün koruma anlayışı ve mekanizması içerisinde değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada tarihi arka plan oluşturmak için Gedik Ahmed Paşa'nın kimliği, siyasi askeri kariyeri ile ilgili bilgilere yer verilmiş, Gedik Ahmed Paşa Vakfı'nın kuruluşu XV. yüzyıl siyasi, ekonomik, kültürel ve mimari ortamı çerçevesinde irdelenmiştir. Vakıfların işleyişi, yönetimi ve denetimi gibi başlıklar vakıfların koruma mekanizmaları ile doğrudan ilişkili olduğundan, detaylı olarak ele alınmıştır. Gedik Ahmed Paşa'nın mimari üretimleri Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf Kayıtlar Müdürlüğü'nde kayıtlı 2088 numaralı vakfiye suretinin çevirisinden yararlanılarak tespit edilmiştir. Bu bilgiler doğrultusunda yapı türleri hakkında genel tanımlarını ve günümüze kadar ulaşmış yapıların mimari tanımlarını içeren bir katalog bölümü oluşturulmuştur. Çalışmanın sonraki bölümü, vakıf eserlerin neden ve nasıl korunduğu veya korunamadığı sorularına cevap aramaktadır. Bu sorular cevaplandırılmaya çalışılırken Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi'nde vakıflara ilişkin koruma yaklaşımları konusunda genel çerçeve çizilmiştir. Vakıf kurumunun koruma ve onarım faaliyetleri üzerindeki rolü Gedik Ahmed Paşa Vakfı üzerinden örneklerle tartışılmıştır. Yapıların inşa edildikleri dönemden yok oldukları veya günümüze ulaştıkları döneme kadar geçirdikleri değişim ve onarımlar tespit edilmiştir. Değişimlere ve onarımlara yol açan ekonomik, toplumsal süreçler, konuyla ilgili ulaşılabilen belgeler ve kaynaklar aracılığıyla ve kronolojik bir anlatımla incelenmiştir. Bu yaklaşımla vakıf yapılarının korunması konusunun nasıl ele alındığı yerel veya küresel dinamiklerle bağlantılı ve tarihi süreçlere eklemlenmiş olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son bölümde yerinde incelenen vakfa ait günümüze ulaşmış bir cami, bir medrese, üç hamam ve bir bedesten olmak üzere altı yapının özgünlükleri, koruma sorunları gözleme dayalı olarak tespit edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Osmanlı Mimarisi, II. Mehmed Dönemi, Gedik Ahmed Paşa, Vakfı, Mimari Koruma