21. yüzyıl Istanbul ahşap restorasyon uygulamalarının incelenmesi ve Halet Çambel Yalısının deprem etkisinin analizi

Abstract

Today, it is considered with the national and international laws and regulations as necessary that the historical wooden buildings which are characterized as cultural asset are the common heritage for whole humanity, not for the ones who lives in the geography where they locate; and therefore, they should be transferred to the next generations in their original forms. Since the accumulation of knowledge and experiences related to the traditional wooden construction (carrier system, quality of work and connection details) are not applied currently, they sank into oblivion. Every day, it is getting more difficult to adapt those buildings to today's living standards, security and legal conditions. From this point of view, the traditional wooden buildings which are characterized as cultural assets may lose their uniqueness against the new functional needs and legal requirements. On the other hand; protecting the traditional wooden buildings which are characterized as cultural assets, prolonging their lives and transferring to the next generations with accurate restoration decisions and construction materials are among our most important duties (Günay, 2002). Within the frame of this study, the restoration applications of three traditional wooden buildings which locate in İstanbul and considered in the high risk group in accordance with the AFAD's (Disaster and Emergency Management Presidency) Turkish Earthquake Hazard Maps in terms of carrier system interventions. Accordingly; the purpose, scope and methodology of the study are mentioned in the first chapter of the study. In the second chapter; the material and structural features of wood are explained by referring the physical features and mechanical resistance of wood, factors causing deterioration on wood and fire resistance of wood. In the third chapter; the traditional wooden carrier systems, carrier system elements forming the structure and their junction methods and walls are explained. In the forth chapter; the international protection regulations related to the wood and wooden buildings, Turkish laws and regulations related to protection and the historical changes on the earthquake regulations are discussed. In the fifth chapter; information related to three of the buildings locating in İstanbul from 19th century with ongoing restoration works, their locations, history, architectural features and the restoration works applied on them so far is provided. In the sixth chapter; unique wooden construction system of the Halet Çamber Yalısı (Halet Çambel Mansion) which has ongoing restoration works and was constructed through traditional method is modelled in order to reveal the earthquake resistance of the traditional construction systems through scientific data and to provide evidence whether they can meet today's legal requirements. The carrier system of Halet Çambel Yalısı is analysed and investigated through earthquake loads SAP2000 program in accordance with the TS 647 Building Code for Timber Structures, TS 498 Design Loads for Buildings and 2018 Turkish Earthquake Regulations for Buildings. Thus; the intervention decisions related to the carrier system which are formed through the user demands and functional changes in three different restoration applications carried out in İstanbul are presented. Consequently; it is discovered that the carrier system of the Halet Çambel Yalısı, which has been continuing its existence for almost two centuries and was build through traditional construction methods, meets the requirements mentioned in today's standards and regulations. Accordingly, the wooden buildings which are characterized as cultural assets demolished after demanding to carry out restructuring works and by asserting that they are inconvenient in terms of statics such as Hatice Sultan Yalısı and Turşucuzade Ahmet Muhtar Efendi Konağı are discovered to meet the current legal requirements through the modelling formed for Halet Çembel Yalısı. From this point of view; it is obvious that with a decent project work and restoration application in technical terms without section increase becoming different from the genuine sizes or without changing its unique construction system in the wooden building restoration applications, it is possible to transfer them to the next generations. Keywords: Traditional Wooden Buildings, Wooden Carrier Systems, Hatice Sultan Yalısı, Halet Çambel Yalısı, Turşucuzade Ahmet Muhtar Efendi Konağı, ICOMOS, SAP2000, 2018-TBDY, Restoration, Protection ConceptsGünümüzde, ulusal ve uluslararası yasa ve yönetmeliklerde kültür varlığı kabul edilen tarihi ahşap yapıların sadece bulundukları coğrafyanın değil tüm insanlığın ortak mirası olduğu ve bu yüzden gelecek nesillere en özgün durumları ile bırakılması gerektiği kabul edilmektedir. Geleneksel ahşap yapı inşasına özgü bilgi birikimi ve deneyim, (taşıyıcı sistem, işçilik ve bağlantı detayları) günümüzde uygulama pratiklerini yitirdiğinden unutulmaya yüz tutmuştur. Bu yapıları günümüzün yaşam kalitesi, güvenlik ve yasal koşullarına uyarlamak giderek zorlaşmaktadır. Buradan hareketle ortaya çıkan yeni işlevsel ihtiyaçlar ve yasal gereklilikler karşısında kültür varlığı niteliğindeki geleneksel ahşap yapılar özgün niteliklerini yitirebilmektedir. Diğer yandan, kültür varlığı niteliğindeki geleneksel ahşap yapılarımızı korumak, ömrünü uzatmak ve doğru restorasyon kararları ve yapı malzemeleriyle gelecek kuşaklara aktarmak en önemli görevlerimizden biridir (Günay, 2002). Bu tez çalışması kapsamında, AFAD Türkiye Deprem Tehlike Haritaları'na göre yüksek risk grubunda bulunan İstanbul'daki üç geleneksel ahşap yapının restorasyon uygulaması, taşıyıcı sistem müdahaleleri açısından incelenmektedir. Bu doğrultuda yapılan çalışmanın birinci bölümünde tezin amaç ve kapsamı ile yöntemine değinilmiştir. İkinci bölümde ahşabın fiziksel özellikleri, mekanik dayanımları, ahşapta bozulmaya sebep olan etkenler ile ahşabın yangın dayanımından bahisle ahşap malzeme ve yapısal özellikleri anlatılmıştır. Üçüncü bölümde geleneksel ahşap taşıyıcı sistemler, yapıyı oluşturan taşıyıcı sistem elemanları ve bunların birleştirme yöntemleri ile duvarlar anlatılmıştır. Dördüncü bölümde ahşap ve ahşap yapılar ile ilgili uluslararası koruma tüzüklerinden, ülkemizdeki koruma ile ilgili yasa ve yönetmelikler ile deprem yönetmeliklerinin tarihsel süreçte geçirdiği değişimler ve depreme dayanıklı geleneksel ahşap yapıların davranışları belirtilmiştir. Beşinci bölümde günümüzde İstanbul'da restorasyon uygulamaları devam eden 19.yy yapılarında üçü hakkında konumları, tarihçeleri, mimari özellikleri ile yapımından günümüze geçirmiş oldukları restorasyonlar hakkında bilgiler verilmiştir. Altıncı bölümde geleneksel ahşap yapım sistemlerinin bilimsel verilerle deprem dayanımını ortaya koymak ve bugünün yasal gereksinimlerini karşılayıp karşılamadığını belgelemek üzere, halen restorasyonu devam etmekte olan Halet Çambel Yalısı'nın geleneksel yolla inşa edilmiş özgün ahşap yapım sistemi modellenmiştir. Halet Çambel Yalısı taşıyıcı sistemi, TS 647 Ahşap Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları, TS 498 Yapı Elemanlarının Boyutlandırmasında Alınacak Yüklerin Hesap Değerleri ve 2018 Türkiye Bina deprem Yönetmeliği'ne göre deprem yükleri SAP2000 programı girilerek analizi ve kesit tahkikleri yapılmıştır. Böylelikle, İstanbul'da yürütülen üç farklı restorasyon uygulamasında işlev, fonksiyon değişiklikleri ve kullanıcı talepleri doğrultusunda şekillendirilen taşıyıcı sistem müdahale kararları gözler önüne sunulmuştur. Çalışmanın sonucunda yaklaşık iki yüz yıldır ayakta olup, geleneksel yapım yöntemleri ile yapılmış olan Halet Çambel Yalısı'na ait taşıyıcı sistemin günümüz standart ve yönetmeliklerinde bahsedilen şartları sağlayabildiği görülmüştür. Dolayısı ile Hatice Sultan Yalısı ve Turşucuzade Ahmet Muhtar Efendi Konağı örneklerinde yeniden yapımı talep edilen ve gerekçe olarak statik açıdan sakıncalı olduğu iddia edilerek yok edilen kültür varlığı niteliğindeki ahşap yapılarımızın, Halet Çambel Yalısı için yapılan modellemede görüldüğü gibi mevcut yasal gereksinimleri karşıladığı görülmüştür. Buradan hareketle, ahşap yapı restorasyon uygulamalarında özgün yapım sistemini değiştirmeden ya da özgün boyutlardan farklılaşan kesit arttırımına gidilmeksizin mühendislik açıdan yapılacak iyi bir etüt çalışması ve restorasyon uygulaması ile gelecek nesillere aktarılabilecektir. Anahtar Sözcükler: Geleneksel Ahşap Yapılar, Ahşap Taşıyıcı Sistemler, Hatice Sultan Yalısı, Halet Çambel Yalısı, Turşucuzade Ahmet Muhtar Efendi Konağı, ICOMOS, SAP2000, 2018-TBDY, Restorasyon, Koruma Kavramları