Cumhuriyetin Modern Sanayi Yerleşkelerine Bir Örnek: Cürek Sosyal Tesisleri

Abstract

Cumhuriyetin ilanıyla değişen siyasal yapı, toplumsal ve mekânsal değişimleri de beraberinde getirmiştir. Ekonomik açıdan kendi kendine yetebilme amacıyla sanayileşme alanında atılan adımlar, sanayinin merkezini batıdan orta Anadolu'ya yönlendirmiş; özellikle maden yataklarının olduğu kırsal bölgelerde sanayileşme devlet eliyle gerçekleştirilmiştir. 1930'lardan itibaren, zengin demir yataklarının bulunduğu Divriği de bu sanayi merkezlerinden biri olmuştur. Maden sahasının geniş bir alana yayıldığı bölgede Divriği merkezinden 17 km. uzaklıkta inşa edilen Cürek Sosyal Tesisleri, sahada ve tesislerde çalışan memur ve geçici süreli işçilerin ulaşım ve barınma sorununa çözüm getirirken, bölgenin yerel kimliğinden farklı ve yeni bir yerleşim dokusu yaratmış; Orta Anadolu kırsalında modern kent yaşamı deneyimini sağlamıştır. Demir madeni sanayisinin, süreç içindeki gelişimleri doğrultusunda, daha az iş gücü gerektiren bir teknolojiye kavuşması ve sanayi alanındaki özelleştirmelerin artmasıyla çalışma düzeni değişmiş; bu gelişmeler sonucunda, 1942 yılından itibaren yaklaşık 40 yıl boyunca maden işletmelerinin merkezi olan, Cürek Yerleşkesi yerini Divriği merkezine daha yakın bir bölgede yapılan yeni lojmanlara bırakmıştır. İçindeki yaşam sona erdikten sonra kaderine terkedilen tesisler, alınan tescil kararına rağmen koruma altında değildir. Cumhuriyet'in ulus-devlet anlayışıyla kurduğu ve Anadolu kırsalında modern kent yaşamına örnek teşkil etmesini amaçladığı Cürek Sosyal Tesisleri, cumhuriyetin endüstri mirasının değerli bir parçasıdır ve öneminin hatırlanması gerektiği görülmektedir. Bu araştırma, cumhuriyet döneminin kalkınma modeline örnek teşkil eden bu endüstri mirası alanının dünü ve bugününe ışık tutarak, yeniden hayata döndürülmesi için öneriler geliştirmeyi amaçlamaktadır.

The political structure that changed with the proclamation of the Republic also brought about social and spatial transformations. In line with the goal of achieving economic self-sufficiency, steps were taken in the field of industrialization, redirecting the center of industry from the western regions to Central Anatolia. Particularly in rural areas rich in mineral resources, industrialization was carried out under state supervision. From the 1930s onward, Divriği, known for its abundant iron deposits, became one of these industrial hubs. The Cürek Social Facilities, built 17 kilometers away from the center of Divriği in a region where mining sites covered a vast area, addressed the transportation and housing needs of officers and temporal workers employed in the mines and facilities. It also introduced a new and distinct settlement pattern, differing from the local identity of the region, and provided an experience of a modern urban life in rural Central Anatolia. With the technological advancements in the iron mining industry requiring less labor and the increase in privatization in the industrial sector, the working system changed. As a result of these developments, The Cürek Social Facilities, which served as the center of mining operations for approximately 40 years starting in 1942, was replaced by new residential facilities built in an area closer to the center of Divriği. Despite being abandoned after the cessation of activities and receiving a heritage registration decision, the facilities have not been preserved. The Cürek Social Facilities, established under the Republic's nation-state ideology to serve as an example of modern urban life in rural Anatolia, are a valuable part of the modern heritage of the Republic and deserve renewed recognition of their significance. This study aims to shed light on the past and present of this industrial heritage site, which exemplifies the Republic's development model, and proposes strategies for its revitalization.