Safranbolu Kenti Fiziksel Biçimlenmesi ve Sivil Mimarlık Örneklerinin Tarihsel Süreçte Değişimi: Bir TÜBİTAK Projesiyle Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmada Safranbolu'nun tarihi gelişimi incelenmiş ve kentin kültürel katmanları analiz edilmiştir. Antik dönemden günümüze kadar uzanan süreçte Safranbolu'nun yerleşim alanları, aldığı isimler, mahalle yapısındaki değişimler ve stratejik konumu farklı başlıklar altında ele alınmıştır. Tezin odak noktası, Safranbolu'nun UNESCO Dünya Miras Listesi'ne dahil edilmesine neden olan, günümüze ulaşan tarihi dokusu ve karakteristik sivil mimarlık örnekleridir. Bu kapsamda, Safranbolu Çarşı bölgesinde yer alan geleneksel sivil mimarlık örneklerinden 92 konuta ait kat planları çeşitli kaynaklardan temin edilerek dijital ortama aktarılmış, analiz edilerek plan şemaları oluşturulmuş ve envanter listesi hazırlanmıştır. Bu planlar üzerinden tarihsel süreçte konut mimarisinin önemli unsurları olan 'eyvan' ve 'sofa' öğelerindeki değişimler tespit edilmiştir. Kentin etkin biçimde korunabilmesi amacıyla, Safranbolu Belediyesi arşivinden elde edilen tescil fişleri güncellenmiş; Çarşı bölgesinde incelenen 92 konuta ait envanter fişleri ayrı ayrı hazırlanmış, bu fişlere yapısal değişimleri ve müdahale önerilerini içeren şemalar eklenmiştir. Son olarak, tespit edilen değişimlere yönelik olarak sürdürülebilirlik ilkesine dayanan koruma önerileri sunulmuştur.In this study, the historical development of Safranbolu has been examined and its cultural layers have been analyzed. The city's ancient settlements, the names it has acquired from antiquity to the present, changes in neighborhood structures, and its strategic location have been explored under various headings. The main focus of the thesis is the historical fabric and characteristic examples of civil architecture that have survived to the present day, which led to Safranbolu's inclusion in the UNESCO World Heritage List. Within this scope, floor plans of 92 traditional civil architecture examples located in the Safranbolu Bazaar (Çarşı) area were compiled from various sources, digitized, and analyzed using different methods to generate plan schemes and create an inventory list. Through these plans, the historical transformations of key architectural elements such as the eyvan and the sofa were identified. To ensure effective preservation of the city, the registry forms obtained from the Safranbolu Municipality were updated. Individual inventory forms were prepared for each of the 92 houses in the Bazaar area, and diagrams illustrating alterations and proposed interventions were added. Finally, conservation proposals based on the principle of sustainability were developed in response to the identified transformations.